بطور کلی عوارض و دردهای معده به اختلالاتی که در اعمال معده ایجاد می‌گردد، و بروز التهابات معده، تقسیم می‌شود. هر دو گونه این عوارض به مقدار زیاد و اغلب با یکدیگر می‌آیند و بطور کلی فقط معاینات بسیار دقیق تخصصی نوع بیماری را مشخص می‌نماید. اختلالات اعمال معده در حقیقت عوارضی هستند که موجب تغییر در وظایف و اعمال معده گشته و باعث تغییرات فیزیکی معده نمی‌شوند. از مهمترین این نوع عوارض می‌توان بی‌اشتهائی، اختلالات در عمل هضم مانند کمبود شیره معده و دردهای عصبی را ذکر نمود.
بر حسب تجربه در مورد عوارض مختلف معده داروهای زیر تجویز می‌گردد:
۱) برای درمان بی‌اشتهائی : داروهای مقوی معده
۲) برای کمبود شیره معده : داروهای مقوی معده و بادشکن
۳) برای دردهای عصبی :داروهای مقوی معده و بادشکن، علاوه بر این داروهای ضد تشنج و آرام بخش
داروهای مقوی معده دارای این وظیفه هستند که عمل ترشح شیره معده را تحریک نمایند و بدین ترتیب علاوه بر عمل فوق آنزیم‌های هضم کننده هم آماده فعالیت می‌گردند. و به علت ساخت زیادتر اسید کلریدریک درجه اسیدی شیره معده به میزان لازم برای انجام حداکثر فعالیت‌های آنزیم‌ها فراهم می‌شود. به طور کلی در نتیجه‌ی این فعالیت‌ها اشتها تحریک شده و در عمل تخلیه معده بعد از رسیدن غذا به معده تسریع حاصل می‌گردد، و عمل جذب مواد غذایی بخوبی انجام می‌پذیرد.
داروهای گیاهی مقوی معده علاوه بر این ضریب هضم را بالا برده و همچنین موجب تقویت کلی عضلات معده گردند، و به همین دلیل است که این داروها را به عنوان تقویت کننده نیز بکار می‌برند. مهمترین نکته که در رد اثر این داروها باید مورد توجه قرار گیرد این است که این گونه داروها باید بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ظاهر می‌گردد
به طور کلی داروهای مقوی معده جزو داروهای اصلی تشکیل دهنده تنطورهای معطره می‌باشد و در اغلب کتب رسمی داروئی ذکر شده و در بسیاری از نوشابه‌های الکلی مقوی معده وارد می‌شوند. از طرفی الکل در این نوع فرآورده‌ها بعنوان عامل تحریک کننده غدد ترشحی و آرام بخش انجام وظیفه می‌نمایند
داروهای باد شکن گازهای معده را بوسیله شل کردن (اثر ضد تشنجی) دریچه‌های ورودی و خروجی معده خارج نموده و به واسطه تحریک کم بافت مخاطی خون رسی به قسمت‌های فوقانی اندام گوارشی را تقویت کرده و هم چنین حرکات دودی معده را تشدید می‌نمایند. داروهای بادشکن علاوه بر این اغلب دارای اثر ضد التهابی نیز بوده و از نزله‌های معده‌ای جلوگیری می‌نمایند
● داروهای مقوی معده:
▪ مواد تلخ: در دزهای مورد استفاده فقط دارای اثر مواد تلخ هستند. ریشه ژانسیان – گیاه قنطریون – پوسته گنه گنه – گیاه خار مقدس – میوه گیاه آذرقی با کوچوله
▪ مواد تلخ معطر: علاوه بر تاثیر ماده تلخ اثر فرعی و جانبی هم ظاهر می‌گردد. گیاه افسنطین (داروهای تلخ و صفرآ آور) - پوست نارنج و میوه ترنج (مواد تلخ و قابل تخمیر) – ریشه سنبل ختائی (ماده تلخ و ضد تشنج) - ریزوم اگپر ترکی، ماده ایست تلخ ضد تشنج و آرام بخش
▪ ادویه‌جات: در اثر تحریکات بافت مخاطی معده عمل پر شدن خون در بافت‌های آن انجام می‌شود. همچنین غدد بزاقی و غدد ترشحی معده تحریک می‌گردد. پوست دارچین – زنجبیل – قرنفل – میوه هل – فلفل – دانه خردل
مهترین داروهای گیاهی که دارای اثر بادشکن می‌باشند عبارتند از :
زیره – رازیانه – انیسون – بابونه – بومادران – نعناع و بعضی ادویه‌ها مانند هل و غیره. هنگامیکه د رنسخه طرح شده داروی مقوی معده، خاصیت ضد تشنجی بادشکن ها کافی نباشد در این صورت داروهای حاوی هیوسیامین به آن اضافه می‌نمایند.
برای این منظور به مخلوط داروی گیاهی در حد ۱۰ درصد برگ بذرالبنج (ژوسکیام)و در غیر این صورت تنطور بلادن (به مقدار ۰۳/۰ گرم) اضافه می‌نمایند.
گاستریت‌های حاد و مزمن جزو شایع‌ترین عوارض التهابی معده می‌باشندکه در حقیقت التهاب بافت مخاطی معده بوده و جزو زخم‌های معده محسوب می‌گردند. برای معالج گاستریت‌ها اغلب به مقدار زیاد از گل‌های بابونه که دارای خواص ضد التهابی و ضد تشنجی بارزی می‌باشنداستفاده می‌شود. این داروی گیاهی اغلب به صورت منفرد به شکل چای دم کرده و یا به نحو مطلوب‌تر به صورت عصاره الکلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای معالجه زخم‌های معده علاوه بر این از ریشه شیرین بیان یا فرآورده‌هایی که از ماده‌ی موثر اصلی آن یعنی اسید کلیسیریزیک تهیه می‌شود، استفاده می‌نمایند.
